Co jakiś czas lekarze zwracają się do mnie z pytaniem, kiedy można odmówić leczenia pacjenta. Ostatnio jedna z użytkowniczek mojej strony napisała: „Pacjent mnie pozwał, mimo tego ciągle do mnie przychodzi ze swoimi dziećmi. Każda wizyta tych osób to dla mnie wielki stres. Czy mogę im odmówić leczenia?”.

Coraz częściej w telewizji widać poniższe sceny. Scena 1: lekarz ucieka przed fotoreporterami. Scena 2: lekarz zamyka się w gabinecie i wzywa ochronę, która niezdarnie próbuje usunąć dziennikarzy. Scena 3: lekarz przyłapany przez fotoreporterów krzyczy, że nie zgadza się na nagrywanie i zasłania ręką obiektyw kamery lub aparatu. We wszystkich tych sytuacjach lekarz staje się ofiarą i pozwala, żeby media i pacjent osiągnęły przewagę. Można jednak wszystko rozegrać tak, żeby lekarz wyszedł ze spotkania z mediami obronną ręką.

Pieczątka lekarska – przedmiot, bez którego nie można się objeść. Recepty, epikryzy, druki ZUS ZLA, zaświadczenia to tylko niektóre dokumenty, wymagające podstemplowania pieczątką lekarską. Przepisy wprost nie określają, co robić, gdy zginie pieczątka lekarska, jednakże warto podjąć kilka działań, które zabezpieczą lekarza przed ewentualnymi zarzutami związanymi z brakiem właściwego postępowania po zaginięciu pieczątki lekarskiej.

Wyrok w sprawie słynnego kardiochirurga wzbudził dyskusje w wielu środowiskach. Prawników i lekarzy skłonił on do refleksji nad granicą pomiędzy łapówka a dowodem wdzięczności (czyli inaczej tzw. dziękówką). Wyrok ten – moim zdaniem – niestety pogłębia i tak już niemały zamęt interpretacyjny. Z tego powodu krótko przedstawię przestępstwo łapownictwa biernego (przyjmowania łapówek) i wskażę kontrowersje z nim związane.

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm., dalej: u.z.l.), „Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością”.

Ostatnio konsultowałem kilka spraw, w których pojawiły się wątpliwości, czy lekarz mógł rozszerzyć zakres zabiegu operacyjnego. Warto przyjrzeć się bliżej temu zagadnieniu, gdyż nieuzasadnione rozszerzenie zakresu zabiegu prowadzi do powstania odpowiedzialności cywilnej, karnej i zawodowej.

Przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze zm., dalej: u.z.l.) nie wprowadzają klasycznej definicji tajemnicy lekarskiej, jednakże w art. 40 ust. 1 u.z.l. jednoznacznie wskazano zakres informacji objętych tą tajemnicą. Zgodnie z tym przepisem, „Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu”. Tajemnicą zawodową objęte są zatem wszystkie informacje związane z pacjentem i uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu.

Ostatnio coraz więcej osób zwraca się do mnie z ciekawym problemem, a mianowicie, czy w przypadku wszczęcia postępowania przez Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej i skierowania wniosku o ukaranie do sądu lekarskiego należy przyjąć aktywną postawę procesową czy pasywną.

W art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze zm., dalej: u.z.l.) wprowadzono obowiązek lekarza do przestrzegania tajemnicy lekarskiej (odpowiada mu prawo pacjenta do tajemnicy z nim związanych – art. 13 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 ze zm.). W art. 40 ust. 2 u.z.l. określono także wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Jednym z nich jest sytuacja, w której zachowanie tajemnicy „może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób” (art. 40 ust. 2 pkt 3 u.z.l.).

Ostatnio otrzymałem ciekawe pytanie od użytkowniczki portalu. Pacjent złożył do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przez użytkowniczkę przestępstwa, polegającego na wykonaniu zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (przestępstwo z art. 192 k.k.). W związku z tym lekarka ta otrzymała wezwanie do prokuratury w celu złożenia zeznań (jako świadek). Na tym etapie postępowania prokuratura wzywa każdego jako świadka, bowiem dopiero gromadzi materiał dowodowy, który posłuży ewentualnemu aktowi oskarżenia. Jednakże lekarka trafnie zauważyła, że będąc lekarzem jest zobowiązana do zachowania tajemnicy zawodowej, która zakazuje jej ujawniania informacji o pacjencie. Postawiła zatem pytanie, czy ona może zeznawać w prokuraturze.

Tak. Zależy to tylko od tego, czy określony czyn lekarza wywołuje skutki w różnych sferach prawnych. Przykładem czynu, który wywołuje skutki w różnych sferach prawnych, jest naruszenie autorskich praw majątkowych poprzez podanie się za autora artykułu naukowego, którego się nie napisało.

Poniższe rozważania dotyczą obowiązku niesienia pomocy w sytuacjach nagłych, w których lekarz znalazł się przypadkowo, a nie zawodowo (mówiąc językiem prawniczym, artykuł ten dotyczy sytuacji, w których lekarz nie jest gwarantem stanu zdrowia pacjenta). Uściśliwszy powyższe trzeba stwierdzić, że obowiązek niesienia pomocy osobie będącej w zagrożeniu wynika z różnych ustaw:

To zależy. Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że przez powikłanie rozumie się niepożądane następstwo określonego sposobu diagnozowania lub leczenia. W tym sensie powikłanie to pewna dolegliwość, która spotyka pacjenta w związku z diagnozowaniem lub leczeniem niezależnie od intencji lekarza, prowadzącego diagnozowanie lub leczenie.

Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych, określone w art. 13 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 ze zm., dalej: u.p.p.), oraz ustanowiony w art. 40 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze zm., dalej: u.z.l.) lekarski obowiązek zachowania w tajemnicy informacji o pacjencie, uzyskanych w związku z wykonywanym zawodem, są chronione w różnych przepisach. Zwrot „są chronione” oznacza, że istnieją szczególne regulacje prawne, które mają na celu sankcjonowanie (karanie) naruszenia tych przepisów.

Zgodnie z art. 8 pkt 3 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 219, poz. 1708 ze zm., dalej: u.i.l.), „Członkowie izby lekarskiej są obowiązani […] stosować się do uchwał organów izb lekarskich”.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm., dalej: u.z.l.), „Lekarz ma prawo i obowiązek doskonalenia zawodowego, w szczególności w różnych formach kształcenia podyplomowego”. Szczegółowe sposoby realizacji ww. obowiązku uregulowano w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 października 2004 r. w sprawie sposobów dopełnienia obowiązku doskonalenia zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów (Dz. U. Nr 231, poz. 2326 ze zm., dalej: rozporządzenie), w myśl którego lekarz ma obowiązek uzyskać w 48 miesięcznym okresie rozliczeniowym 200 punktów edukacyjnych (§ 5 rozporządzenia).