Przedłużanie recept przez lekarzy

Cel: celem udostępnienia Państu tego dokumentu jest przedstawienie zaleceń prawnych dotyczących bezpiecznej praktyki medycznej w zakresie przedłużania recept. Zalecenia opracowano na podstawie analizy aktualnego stanu prawnego, orzecznictwa sądowego, wykonanych audytów dokumentacji medycznej oraz doświadczeń własnych.

Podstawy prawne: art. 42 ust. 2-5 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1287 ze zm.). Uwzględniono także wnioski wynikające z przepisów ustawy - Prawo farmaceutyczne oraz rozporządzenia MZ w sprawie recept.

Siatka pojęciowa:

• orzeczenie o stanie zdrowia pacjenta – to efekt procesu udzielania pacjentowi świadczeń zdrowotnych w postaci sformułowania wobec pacjenta zalecenia określonego postępowania (np. skierowanie na badania, wypisanie recepty) lub stwierdzenia pewnego faktu (np. rozpoznanie choroby przewlekłej, wystawienie zaświadczenia o niezdolności do pracy);
• recepta – to konkretny dokument, spełniający określone prawem wymogi, wystawiany pacjentowi na podstawie orzeczenia o jego stanie zdrowia, na podstawie którego pacjent może nabyć określone produkty lecznicze;

Wstęp: z prawnego punktu widzenia wystawienie recepty jest orzeczeniem o stanie zdrowia, z którym prawo wiąże określone domniemania prawne. W przypadku każdej recepty domniemuje się, że: (i) wynika ona z procesu diagnostyczno-terapeutycznego, elementem którego jest badanie pacjenta; (ii) pacjent ma wskazania do przyjmowania określonego produktu leczniczego i (iii) nie ma przeciwwskazań. W praktyce zatem chodzi o to, że wystawienie recepty oznacza, że pacjent danego leku potrzebuje i może go bezpiecznie przyjmować. W przypadku recepty refundowanej dodatkowo domniemuje się, że pacjent ma uprawnienie do refundacji i spełnia wskazania umożliwiające refundację konkretnego leku. Warto podkreślić, że każde z tych domniemań prawnych związanych z wystawieniem recepty można próbować podważyć. Z tego powodu przy wystawianiu recept niezwykle ważna jest dokumentacja medyczna, ponieważ wyłącznie na podstawie dokumentacji medycznej ocenia się prawidłowość postępowania lekarza. Prawo dopuszcza przedłużenie recept na niektóre produkty lecznicze bez dokonania badania pacjenta.

 Zalecenia i ich uzasadnienie:

1. Co do zasady, należy przedłużać recepty na wizytach, podczas których lekarz ma kontakt z pacjentem.

Zdecydowanie najbezpieczniejszą praktyką postępowania w przypadku przedłużania recept jest dokonywanie tego na wizycie lekarskiej. Podczas wizyty lekarz ma bowiem możliwość oceny stanu zdrowia pacjenta, zweryfikowania poprzez wywiad prawidłowości przyjmowania leku i stosowania się do zaleceń, a także oceny wystąpienia działań niepożądanych. Wszystkie te czynności powinny zostać oczywiście odnotowane w dokumentacji medycznej.

2. Można przedłużać recepty bez badania pacjenta (bez osobistej wizyty pacjenta), w sytuacji, gdy jest to niezbędne do kontynuacji leczenia i uzasadnione stanem zdrowia pacjenta odzwierciedlonym w dokumentacji medycznej.

Artykuł 42 ust. 2 u.z.l. dopuszcza przedłużenie recepty bez osobistego badania pacjenta w przypadku konieczności kontynuacji leczenia, która jest uzasadniona stanem zdrowia pacjenta odnotowanym w dokumentacji medycznej. Można zatem stwierdzić, że lekarz w dokumentacji medycznej musi mieć informacje o tym, jaką chorobę przewlekłą ma pacjent rozpoznaną i jakie leki dotychczas na tę chorobę przyjmuje.

3. Bez wglądu w dokumentację medyczną pacjenta nie wolno przepisywać recept na kontynuację leczenia.

Można bezpiecznie kontynuować leczenie lekami przepisanymi pacjentowi, pod warunkiem posiadania odpowiedniej dokumentacji medycznej pacjenta. Z tego powodu bez wzglądu w dokumentację medyczną pacjenta nie wolno przedłużać recept. Wyklucza to także przedłużanie recept na podstawie wyłącznie oświadczeń pacjenta, że przyjmuje określone produkty lecznicze.

4. W ramach kontynuacji leczenia nie należy zmieniać leków pacjentowi, lecz przepisywać mu tylko leki, które pacjent już przyjmuje.

Z faktu, że ustawodawca dopuszcza „kontynuację leczenia” jednoznacznie wynika, że przedłużane mogą być wyłącznie te leki, które pacjent już przyjmuje. W sytuacji konieczności zmiany leku – z jakichkolwiek powodów – konieczne więc staje się zaproszenie pacjenta na wizytę. Należy bowiem pamiętać, że leki mogą różnić się, pomimo zawierania tej samej substancji aktywnej (np. składem substancji dodatkowych).

5. Organizacja zamawiania recept na kontynuację leczenia musi uwzględniać złożenie przez pacjenta oświadczenia, że: a)    dotychczas stosowane u niego leki nie wywołują żadnych działań niepożądanych; b)    nie zaobserwował narastania objawów choroby bądź braku poprawy; c)     jego stan zdrowia nie zmienił się istotnie od ostatniej wizyty; d)    nie zostały mu włączone przez innego lekarza dodatkowe leki.

W wielu podmiotach leczniczych pacjent może zamówić przedłużenie leków w różny sposób np. ustnie w recepcji bądź emailem. Prawidłowość tego postępowania nie budzi wątpliwości, o ile zostaną w jakikolwiek sposób odnotowane w systemie wskazane powyżej oświadczenia. Należy bowiem zwrócić uwagę, że lekarz może kontynuować leczenie, gdy jest to bezpieczne dla pacjenta. W sytuacjach opisanych w zaleceniu 4. jest oczywiste, że kontynuacja leczenia musi być poprzedzona rozszerzonym wywiadem i badaniem lekarskim. Jeżeli bowiem leki wywołują działania niepożądane, nie przynoszą poprawy, stan zdrowia pacjenta zmienił się istotnie lub zostały mu włączone inne leki, to są to jednoznacznie sytuacje, które wymagają zastanowienia się nad kontynuacją farmakoterapii.

6A. Nie jest dozwolone prawnie wystawienie recept w ramach kontynuacji na produkty lecznicze: a)  zawierających w swoim składzie środek odurzający lub substancję psychotropową (recepty Rpw); b)  o silnym lub średnim potencjale uzależniającym (tj. grupy I-N i II-N); c)   szczepionki. 6B. Jest związane ze znacznym ryzykiem prawnym wystawianie recept w ramach kontynuacji leczenia na produkty leczniczej wymagające: a)  monitorowania stężenia określonych parametrów; b)  doraźnie stosowane jako leki przeciwbólowe; c)   antybiotyki.

Zgodnie z § 7 ust. 2a rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2006 r. w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów zawierających te środki lub substancje, recepta na preparat zawierający środek odurzający grupy I-N lub II-N, substancję psychotropową grupy II-P, III-P lub IV-P lub prekursor kategorii 1 jest wystawiana m.in. po uprzednim osobistym zbadaniu pacjenta przez osobę wystawiającą receptę. Wyklucza to więc przepisanie tych recept w ramach kontynuacji leczenia. Równocześnie z innych przepisów wynika, że recepty na szczepionki muszą być wydawane po badaniu kwalifikacyjnym. Ze swojej praktyki dodam, że znacznym ryzykiem prawnym jest obarczone kontynuowanie leczenia lekami wymagającymi monitorowania określonych parametrów bez kontroli tych parametrów, lekami przeciwbólowymi na receptę bez zbadania pacjenta i antybiotykami bez ustalenia przyczyn nieskuteczności dotychczasowego leczenia przeciwbakteryjnego.

7. Nie należy wystawiać recept na kontynuację leczenia dłużej niż łącznie na 360 dni.

Polskie prawo dopuszcza wystawienie recepty na ilość produktów leczniczych niezbędną pacjentowi do 360-dniowego okresu stosowania wyliczonego na podstawie określonego na recepcie sposobu dawkowania. Należy wyciągnąć z tego wniosek, że ustawodawca uznaje dłuższe stosowanie leku bez wizyty lekarskiej za obarczone pewnym ryzykiem. Z tego powodu odradzam kontynuowanie leczenia bez badania pacjenta przez okres przekraczający 360 dni.

8. Wystawienie recepty na kontynuację leczenia należy odnotować w dokumentacji medycznej pacjenta w następujący sposób: „Po zapoznaniu się z dokumentacją pacjenta, uwzględniwszy oświadczenia pacjenta załączone do zapotrzebowania na lek, przepisano w ramach kontynuacji leczenia lek XYZ w dawce […]”.

Informacje wskazane w zaleceniu 8. zabezpieczają lekarza przed zarzutami, że nie dopełnił obowiązków prawnych oraz nie zweryfikował możliwości bezpiecznego kontynuowania farmakoterapii.

9. W razie wątpliwości co do możliwości bezpiecznego przepisania leku pacjentowi w ramach kontynuacji leczenia należy zalecić pacjentowi wizytę.

Wiele sytuacji ma pełną skalę szarości, co powoduje, że nie da się jednoznacznie ocenić bezpieczeństwa kontynuacji farmakoterapii. Zajmując się od lat kwestią bezpieczeństwa prawnego lekarzy i obsługa podmiotów leczniczych, stwierdzam, że w kwestii kontynuacji leczenia lepiej być ostrożnym niż zbyt optymistycznym. Każdy pacjent, który jest wzywany do przychodni zamiast otrzymać lek bez wizyty, jest niezadowolony, jednakże po wytłumaczeniu o co chodzi najczęściej nabiera większego zaufania do swojego lekarza.

 

Kwestie prawne: stosując poniższe zalecenia trzeba pamiętać, że nie dają one gwarancji ani uniknięcia sporu prawnego z pacjentem, ani wygrania ewentualnego sporu prawnego z pacjentem. Zalecenia te stanowią zbór praktyk, które w ocenie autora mogą być dla lekarza lub podmiotu leczniczego wskazówką przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, a nie wiążącym sposobem postępowania. Wiążące sposoby postępowania lekarzy i podmiotów leczniczy przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych określają jedynie przepisy prawa powszechnie obowiązującego i do nich należy się bezwzględnie stosować. Autor nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu wykorzystania niniejszych zaleceń lub ich wdrożenia w praktyce. Autor zezwala każdemu lekarzowi i podmiotowi leczniczemu na pobieranie i kopiowanie tego dokumentu na potrzeby prowadzonej działalność leczniczej.