Czy przyjmując pacjenta do szpitala należy zweryfikować leki, które ten pacjent bierze?

  W literaturze medycznej wskazuje się, że jedną z przyczyn hospitalizacji może być niewłaściwe stosowanie produktów leczniczych (leków) przez pacjenta bądź działania niepożądane związane ze stosowaniem leków. W zależności od badania wskazuje się, że opisane zjawiska mogą odpowiadać za 8%-15% przyjęć do szpitala (tak np. Mitchell i inni 2016, Ayalew i inni 2019). Co więcej, wskazuje się, że około 2% pacjentów przyjętych z powodu działań niepożądanych lub niewłaściwego przyjmowania leków umiera (Pirmohamed i inni 2004). Powstaje więc pytanie, czy obowiązkiem personelu medycznego jest dokonanie pacjentowi na wejściu procesu weryfikacji przyjmowanych leków?

  Punktem wyjścia do dalszych rozważań musi być przypomnienie, że niewłaściwe przyjmowanie leków bądź działania niepożądane leków może wywoływać liczne poważne objawy: zaostrzenie astmy, krwawienia, hipotensje, zaburzenia rytmu serca, hiponatremię, uszkodzenia płuc i uszkodzenie nerek (De Lemos i inni 2021). Biorąc pod uwagę, że lekarz jest zobowiązany udzielać świadczeń zdrowotnych zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, należy stwierdzić, iż obowiązkiem lekarza jest nie tylko doraźna pomoc pacjentowi, lecz także ustalenie przyczyny stanu zdrowia pacjenta. W sposób oczywisty obejmuje to również identyfikację niewłaściwego użytkowania leków bądź ich działań niepożądanych jako przyczyny hospitalizacji.

  W tym miejscu należy zauważyć, że te obowiązki lekarskie związane z ustaleniem przyczyny hospitalizacji są również rozciągnięte na podmioty lecznicze. Zgodnie z przepisami,  pacjentowi przyjętemu do szpitala lub innego zakładu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne należy udzielać świadczeń gwarantowanych „zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, z wykorzystaniem metod diagnostyczno-terapeutycznych innych niż stosowane w medycynie niekonwencjonalnej, ludowej lub orientalnej” (§ 3 ust. 3 rozporządzenia MZ z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego). Oznacza to ni mniej ni więcej, że przyjmując pacjenta do szpitala i udzielając mu świadczeń zdrowotnych należy kierować się wiedzą medyczną, z której – co już wskazywano – wynika obowiązek ustalenia przyczyn hospitalizacji. W sposób oczywisty prowadzi to do konstatacji, że należy dokonać analizy leków przyjmowanych przez pacjenta, który trafia do szpitala.

  I tutaj ważna uwaga terminologiczna – w praktyce weryfikacja leków przyjmowanych przez pacjenta w kontekście ich prawidłowego doboru i bezpieczeństwa może być różnie nazywana: „koncyliacją lekową” (tak pisze się na gruncie ustawy o szczególnej opiece geriatrycznej), „przeglądem lekowym” (takim sformułowaniem posługuje się ustawa o zawodzie farmaceuty), „uzgodnieniem lekowym” (sformułowanie używane w praktyce a nie w przepisach prawa). Co jednak istotne, niezależnie od przyjętej konwencji terminologicznej obowiązkiem lekarza przyjmującego pacjenta na jakikolwiek oddział jest sprawdzenie czy przyczyną ustalonych objawów i hospitalizacji nie są przyjmowane przez pacjenta leki. Trafnie więc w standardach akredytacyjnych dla działalności leczniczej w rodzaju całodobowe i stacjonarne świadczenia zdrowotne szpitalne wskazano w części FA8 „W szpitalu wdrożono zasady postępowania z lekami własnymi pacjentów”, które obejmują: „Leki, jakie pacjent, zgodnie ze swoją wolą, pragnie stosować w trakcie hospitalizacji, są […] zweryfikowane przez lekarza, także co do zasadności aktualnego stosowania w zakresie wskazań, przeciwwskazań oraz interakcji z lekami, zleconymi podczas hospitalizacji”.

  Podsumowując te rozważania, należy jednoznacznie stwierdzić, że przyjmując pacjenta do szpitala nie wolno mechanicznie wpisać mu jego własnych leków do karty zleceń, lecz należy przede wszystkim dokonać procesu weryfikacji leków aktualnie przyjmowanych przez pacjenta i ustalić, czy przyczyną hospitalizacji nie są interakcje lekowe (w tym z chorobami współistniejącymi) bądź działania niepożądane leków. Po dokonaniu takiej analizy należy uwzględnić stosowane przez pacjenta leki przy wyborze tych leków, które będą podane pacjentowi w związku z hospitalizacją. Na koniec warto dodać, że obowiązek dokonania koncyliacji lekowej (przeglądu lekowego, uzgodnienia lekowego) może w szpitalu być różnie ukształtowany, ponieważ jest to kwestia organizacyjna. Oznacza to, że w zależności od obowiązujących w szpitalu procedur weryfikować przyjmowane przez pacjenta leki może lekarz przyjmujący pacjenta na oddział lub specjalnie do tego wyznaczony lekarz bądź farmakolog kliniczny.

Radosław Tymiński