Ważne orzeczenia sądowe – zgoda pacjenta

  Na prośbę czytelników mojej strony wracam do działu ważne orzeczenia sądowe. Tym razem chciałbym przedstawić kilka ważnych orzeczeń, które zapadło ostatnio w temacie zgoda pacjenta. Temat ten, pomimo upływu lat, jest ciągle aktualny, a jak pokazuje orzecznictwo – nadal występują liczne kontrowersje. Wszystkich zainteresowanych podstawowymi orzeczeniami dotyczącymi zgody pacjenta odsyłam do wpisu Ważne orzeczenia dla lekarzy (tutaj).
  W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2017 r. (sygn. akt II CSK 435/16) rozstrzygano kwestię, czy pacjent, któremu w krótkim czasie po zabiegach ortopedycznych zdiagnozowano poważną chorobę psychiczną (pod postacią schizofrenii paranoidalnej), znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji w momencie wyrażania zgody na zabiegi. Analizując tę kwestię Sąd Najwyższy podkreślił, że: „Występowanie objawów choroby psychicznej nie jest równoznaczne z niezdolnością do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli. Cechą charakterystyczną chorób psychicznych jest ich nieliniowy przebieg, z okresami nasileń zaburzeń i okresami remisji, przy czym o łagodnym przebiegu choroby u powoda świadczą długotrwałe trudności z postawieniem diagnozy […]. Okoliczności te nie dawały podstaw do przypisania powodowi w chwili wyrażania zgody na zabieg stanu, który uniemożliwiał mu zrozumienie charakteru operacji, łączącego się z tym zabiegiem ryzyka i możliwych powikłań”. Z orzeczenia tego płynie ważny wniosek, że występowanie objawów choroby psychicznej czy zdiagnozowanie choroby psychicznej nie jest równoznaczne z niezdolnością do świadomego wyrażenia zgody na zabieg medyczny.
  W wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 stycznia 2015 r. (sygn. akt I ACa 1436/14) rozstrzygano sprawę dotyczącą powikłań okołoporodowych polegających na prowadzeniu porodu siłami natury bez monitorowania okołoporodowego za pomocą KTG. Szpital i udzielający pacjentce świadczeń zdrowotnych lekarze bronili się, argumentując, że pacjentka nie wyraziła zgody na podłączenie aparatu KTG. W sprawie tej sąd podkreślił, że: „Wskazano wprawdzie możliwość usprawiedliwienia tego uchybienia [tj. braku podłączenia KTG] brakiem zgody pacjentki na badanie KTG, jednakże nie wzięto przy tym pod uwagę braku jakiegokolwiek pouczenia matki powoda o możliwych konsekwencjach odmowy poddania się badaniu”. W tej sytuacji sąd uznał, że argumentacja lekarzy nie zasługuje na uwzględnienie. W orzeczeniu tym potwierdzono, że lekarze mają obowiązek pouczania pacjenta o konsekwencjach odmowy wyrażenia zgody na świadczenia diagnostyczne. W niniejszej sprawie argumenty lekarzy mogłyby zostać uznane za zasadne, gdyby informacja o odmowie była odnotowana w dokumentacji medycznej.
  W sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 stycznia 2016 r. (sygn. akt VI ACa 322/15) rozważano, jak szczegółowe powinny być informacje zawarte w zgodzie na zabieg przedstawiany pacjentowi. W orzeczeniu tym sąd stanął na stanowisku, że: „Im szerszy jest więc zakres informacji zawarty w piśmie jakie podpisuje pacjent, tym łatwiej jest wykazać i udowodnić, jaki był zakres okoliczności, o których pacjent wiedział i w konsekwencji objęty był jego objętych świadomą zgodą”. Z wyroku tego płynie istotny wniosek dla praktyki, że nie należy obawiać się obszernych zgód na zabiegi.
  W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 września 2013 r. (sygn. akt I ACa 355/13) wskazano, że elementem świadomej zgody na postępowanie medyczne musi być informacja o alternatywnych metodach leczniczych. W sprawie tej sąd uznał, że: „przedstawicielka ustawowa małoletniej powódki nie została poinformowana o alternatywnych (dwóch równorzędnych metodach leczenia) możliwego u powódki. W aktach sprawy nie ma w dokumentacji żadnego śladu o takim pouczeniu […]. Jakkolwiek zgoda za zabieg została formalnie przez nią wyrażona, to jednak nie została poprzedzona uzyskaniem odpowiednich informacji co do równorzędnie stosowanych metod leczenia, a decyzje podjęli sami lekarze, dokonując uznanego przez nich za właściwy wyboru. Zgoda wyrażona na piśmie przez matkę powódki obejmuje dane z formularza, które zdecydowanie nie odpowiadają metodzie leczenia przyjętej ostatecznie przez lekarzy”. W związku z powyższym należy pamiętać, żeby na formularzach świadomej zgody zawsze umieszczać informacje o alternatywnych metodach postepowania, jeżeli w danym przypadku można je zastosować.

  Podsumowując, istotnym elementem zabezpieczenia lekarza i podmiotu leczniczego przed nieuzasadnionymi roszczeniami pacjentów jest prawidłowo przygotowany formularz świadomej zgody pacjenta na zabiegi i udokumentowany proces wyrażania przez pacjenta tej zgody.

Radosław Tymiński