Czy w przypadku cesarskiego cięcia pacjentka ma prawo do obecności osoby bliskiej?

Ostatnio brałem udział w mediacjach (reprezentując podmiot leczniczy) z pacjentką i jej mężem w sprawie, która wzbudzała w obu strona wiele emocji. Chodziło o to, czy w czasie wykonywania cesarskiego cięcia ma prawo być obecna osoba bliska pacjentki. Problem jest na tyle ciekawy, że warto go przybliżyć.

Przede wszystkim należy zacząć od tego, że: „na życzenie pacjenta przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska” (art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta). Z treści tego przepisu niewątpliwie wynika, że pacjent ma prawo wyrazić życzenie obecności osoby bliskiej przy udzielaniu mu świadczeń zdrowotnych. Pojęcie „świadczeń zdrowotnych” jest dość szerokie i obejmuje wszelkie: „działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania” (art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej). Niewątpliwie zatem świadczeniem zdrowotnym jest cesarskie cięcie, ponieważ jest to działanie służące zachowaniu zdrowia matki i płodu. Innymi słowy, pacjentka ma prawo domagać się obecności osoby bliskiej przy cesarskim cięciu.

Należy jednak zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta: „Osoba wykonująca zawód medyczny udzielająca świadczeń zdrowotnych pacjentowi może odmówić obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w przypadku istnienia prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta. Odmowę odnotowuje się w dokumentacji medycznej”. Z przepisu tego zatem wynika, że prawo do obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych nie jest prawem bezwzględnym (tak jak np. prawo do świadczeń zdrowotnych zgodnych z aktualną wiedzą medyczną) i może zostać ograniczone. W cytowanym przepisie dość jasno wskazano przesłanki jego ograniczenia, wskazując na zagrożenie epidemiczne lub względy odnoszące się do bezpieczeństwa zdrowotnego pacjenta. Tym samym nie budzi kontrowersji, że można odmówić obecności osoby bliskiej przy cesarskim cieciu w przypadku zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta.

Warto zwrócić uwagę, że przepis nie wymaga pewności wystąpienia określonych okoliczności, a jedynie ich prawdopodobieństwa (w ustawie wyraźnie napisano „w przypadku istnienia prawdopodobieństwa”). Sformułowanie to odnosi się zarówno do zagrożenia epidemicznego, jak i względów bezpieczeństwa pacjenta. Tym samym lekarz nie musi mieć pewności, że wystąpi niebezpieczeństwo, jak będzie osoba bliska, lecz że może ono wystąpić.

Analizując zatem te przesłanki, należy wskazać, że jeżeli chodzi o zagrożenie epidemiczne, to muszą istnieć pewne okoliczności na nie wskazujące np. stan pandemii lub objawy infekcji. Z kolei w odniesieniu do przesłanki ograniczenia „ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta”, to wypada wskazać, że użyto tu sformułowania bardzo szerokiego i ciężko definiowalnego, choć jednoznacznie odwołującego się do dobra pacjenta. Ta pojemność ustawowego sformułowania pozwala odwołać się do przesłanki  „bezpieczeństwa zdrowotnego pacjenta” w wielu sytuacjach, w tym m.in. w przypadku: nagłej konieczności wykonania cesarskiego cięcia, ograniczonej powierzchni sali zabiegowej, w której nie ma miejsca na osoby nieuczestniczące w zabiegu (których obecność mogłaby powodować opóźnienia w wykonywaniu cesarskiego cięcia), trudności we współpracy z osobą bliską pacjentowi (która mogłaby zakłócać przebieg cesarskiego cięcia), stan emocjonalny pacjentki (np. zdenerwowanie, które mogłoby udzielić się osobie bliskiej i wpłynąć na pracę personelu) czy stan kliniczny pacjentki (np. cesarskie cięcie trudne z uwagi na większe zagrożenie powikłaniami w chorobie von Willebranda).

Podsumowując, w przypadku cesarskiego cięcia pacjentka ma prawo do obecności osoby bliskiej, jednakże prawo to nie jest absolutne i w wielu sytuacjach może zostać ograniczone, przede wszystkim z uwagi na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentki.

Radosław Tymiński